İstihbarat, insanoğlunun varoluşundan bu yana her zaman önemini korumuş bir eylemdir. “İstihbarat” kelimesine yakından bakacak olursak, Arapça kökenli “istihbar” kelimesinden türediğini ve bu kelimenin TDK’da “Yeni öğrenilen bilgiler, haberler, duyumlar” şeklinde tanımlandığını görürüz. İstihbaratı tam anlamıyla tanımlamak için değil birkaç kelime kullanmak, kitap yazsak dahi yeterli olacağını düşünmüyorum. Zira istihbarat, ölçeklerine, alanlarına, ortamlarına, araçlarına ve amaçlarına göre birçok alt dala ayrılan oldukça geniş bir kavramdır. Lakin bu yazımda alt dallara inmeyecek, istihbaratın tarihi ve önemi hakkında genel düşüncelerimi aktaracağım.
Öncelikle, istihbarat hakkındaki en büyük yanlışlarımızdan kurtulmamız gerek. Günümüzde film sektörünün genişlemesiyle birlikte, vatandaşların zihninde canlanan istihbarat anlayışı pek de doğru değildir. “İstihbaratçı” veyahut “ajan” olarak isimlendirdiğimiz kişiler, geçmişte ya da günümüzde 7/24 takım elbise ile dolaşan, siyah gözlüğünü yanından eksik etmeyen kişiler değillerdir. Yaşadığımız yüzyılda, CIA, KGB, MOSSAD, Stasi, MI5-MI6 gibi ünlü istihbarat teşkilatlarını birçoğumuz duymuşuzdur. Bu teşkilatlar, Dünya üzerinde var olan teşkilatların küçük bir bölümünü oluşturmakta. Günümüzde dahi yüzlerce istihbarat teşkilatı faaliyetini sürdürmektedir. Eğer işi görünen yüz olmaktan ziyade istihbarat toplamak olan kişiler, takım elbise-siyah gözlük ikilisi ile dolaşsa idi onları fark etmeniz uzun sürmezdi. Dileyenler ünlü ajanları araştırarak nasıl göründüklerini, daha doğrusu nasıl görünmediklerini araştırabilir.
Öncelikle istihbarat nedir ve nasıl yapılır gibi sorulara cevap vereyim.
İstihbarat, kısaca bilmektir. “İstihbarat Çarkı” ile birlikte bilgiler işlenir ve kullanıma hazır hale getirilir. “İstihbarat Çarkı” adını süreklilikten alır. Yani, istihbarat belirli zamanlarda veya durumlarda yapılan bir uygulama değil, sürekli olarak yapılan ve birbirini takip eden süreçlerin yaşandığı bir eylemlerdir. Bu yönüyle birlikte, durmadan dönen bir çarka benzetilir. “İstihbarat Çarkı” 4 evreden oluşur.
1. İstihbarat İhtiyaçlarının Tespiti ve Toplama Çalışmalarının Yönlendirilmesi
2. Haberlerin Toplanması
3. Haberlerin İşlenmesi
4. İstihbaratın Yayımı ve Kullanılması
Çark tamamlandıktan sonra ilk evreye geri döner ve istihbarat faaliyetlerini sürdürür.
İstihbarat Çarkı
İstihbaratın ne ve nasıl olduğunu açıkladığımıza göre, artık öneminden bahsedebiliriz.
Yazının başında da belirttiğim üzere, istihbarat birçok sebeple yapılabilir. Tarihten örnekler verecek olursak, savaş zamanlarında düşman ordunun manevra ve stratejilerinin bilinmesi çok büyük bir avantajdı. Taraflar, ajanlarla yahut iletişim araçlarına sızarak karşı ordu hakkında istihbarat topluyordu. Bunun neticesinde, özellikle kriptoloji’den faydalanılarak karşı-istihbarat teknikleri geliştirildi.
“Kursk Muharebesi”, “Normandiya Çıkarması“, “Altı Gün Savaşı” gibi savaşlarda zaferin büyük çoğunluğu istihbarat gücü ile kazanılmıştır. Askeri istihbaratın yanı sıra, siyasi ve ekonomik istihbaratın önemini gösteren bolca tarihi örnek de bulunmaktadır.
Son olarak istihbaratın tarihinden bahsederek yazımı sonlandırayım.
İstihbarat tarihi çok eski olsa da, bu konu üzerine ilk kayda değer belgeler, M.Ö. 6.yüzyılda yaşayan Çinli Komutan Sun Tzu tarafından dünya edebiyatına kazandırılmıştır. “Savaş Sanatı” isimli eserinde savaşla birlikte istihbarata da önemli bir yer ayırmıştır. “Sonuçta, düşmanı ve kendinizi iyi biliyorsanız, yüzlerce savaşa bile girseniz sonuçtan emin olabilirsiniz.” sözü ile, bu yazıyı en iyi şekilde özetlemiştir.
Savaş Sanatı
Türkler, hemen her kurduğu devlette istihbarata yer verse de, en belirgin istihbarat hareketleri, Osmanlı İmparatorluğu’nun duraklama ve gerileme döneminde gözlenmiştir. İlk başta Çaşıtlar aracılığıyla istihbarat toplayan Türkler, Osmanlı döneminde elçilikler ve düzenli istihbarat teşkilatlarına ihtiyaç duymuştur. Lakin özellikle gerileme dönemi ve sonrasında, 10 kadar istihbarat teşkilatı kurulmuş ve kısa sürede faaliyetlerini yitirmişlerdir. Günümüzde ise 1965’den bu yana faaliyetini sürdüren Milli İstihbarat Teşkilatı, Türkiye Cumhuriyeti’nin istihbarat ihtiyacını karşılamaktadır.
