Asena kelimesi, ilk olarak Bozkurt Destanı ile hayatımıza girmiştir. Göktürklere ait olan bu menkıbede, “Aşina,Açina/Aşına,Açına” şeklinde geçmektedir. Asena, kelime anlamı itibarıyla “Kurt, Dişi Kurt” ifadelerinin karşılığıdır. Bu kelime bir soyun adıdır.
Çin kaynaklarında Bozkurt Destanı iki farklı şekilde anlatılmıştır.
1— Hiung-nu’larla aynı cinsten olan Tukyular, Hiung-nu memleketinin şimalindeki Su krallığından çıkmışlardır. Reisleri Ka-Pan-Pu’nun on altı kardeşi vardı ki, bunlardan birisinin anası bir kurttu. Kurttan doğmuş olan Y-Uhs-Nii-Chouoctions rüzgârlara ve yağmurlara hükmediyordu. Düşmanları diğer kardeşlerini mahvettikleri zaman bu, tabiatiyle o felâketten kurtuldu. Bunun iki zevcesi vardı; biri Yaz Tanrısı’nın, diğeri Kış Tanrısı’nın kızıydı. Bunlardan ikişer oğlu olmuştu. Kendi kavmi bu çocukların en büyüğü olan Na-Tu-Lu-Şi’yi hükümdar yaptılar; o, o zaman Tukyu adını aldı. Bunun on zevcesi olduğu için, çocuklarından her biri annelerinin adını almışlardı. Kurt (A-see-na) bu isimlerden biriydi; ve bu ismi ilk taşıyan hükümdar A-Hien-Chi idi.
2- Tukyular iptida Garp Denizi (Si-Hai)’nin – veya Hazar denizinin – garp kenarlarında oturuyorlardı. Komşu bir kavim, bunları kâmilen mahvetti. Yalnız bir delikanlı kaldı ki, onu öldürmeye cesaret edemeyerek ellerini, ayaklarını kesip büyük bir bataklığa bıraktılar. Burada bir dişi kurt ona baktı, yiyecek getirdi, hayatını kurtardı. Bu esnada kurt, bundan gebe kaldı. Komşu kavmin hükümdarı, bunu gidip öldürmek için, bir asker tayin etti. Asker gittiği zaman, kurdu delikanlının yanında gördü. Kurt bu aralık, bir mabudun yardımına mazhar olmuş gibi, delikanlıyı oradan alarak denizin şark [Garp] tarafına geçirdi ve bir dağın üstüne indi. Bu dağ, Kao-Çang memleketinin şimal-i garbisinde idi. Dağın eteğinde bir mağara vardı. Kurt oraya girdi. Orada yeşilliklerle mâlâmal ve iki yüz Li vüs’atinde bir saha buldu. Orada on oğlan doğurdu ki bunlardan biri, aile ismi olarak, A-see-na (Şane) namını aldı. Diğer kardeşlerin en zekisi olduğu cihetle, biraz sonra hükümdar oldu. Ve neslini unutmadığını göstermek, için, çadırının kapısı önüne, üzerinde bir kurt kafası bulunan bir bayrak dikti. Nihayet birçok nesillerden sonra, A-Hien-Chi bunlara hükümdar oldu ve kavmini oradan çıkararak, Cücen’lerin tabiiyetine girdi.
Aşina’nın reis seçilmesine dair şöyle bir rivayet vardır;
“Na-touliou ölünce on karısı ve oğulları seçim yaparak birini reis seçmek istediler. Büyük ormanda ağaçların altında toplandılar; şöyle karar verdiler: Ağaçlar tarafında en yükseğe zıplayan reis seçilecekti. A-shih-na’nın oğlu gençti. Ve en yükseğe zıpladı. Herkes onu reis olarak kabul etti. Unvanı A-hsien Şad idi. Neticede hepsi kendini kurt soyundan kabul ediyordu.”
Terimler
Hiung-nu:Hun
Tu-kiieler(Tukyular):Göktürkler
Şimal:Kuzey
Ka-Pan-Pu: Kağan Pu
Zevce:Eş
İptida:Başlangıç
Garp : Batı
Kâmilen: Büsbütün
Mabud:İbadet edilen varlık
Mazhar Olmak:İyi bir şeye ermek
Şimal-i Garb : Kuzeybatı
Mâlâmal:Dopdolu
Li: Çin uzunluk ölçüsü
Vüs’at:Genişlik
Cihet:Yön
Tabiiyet:Bağlılık
Göktürkler Aşina soyundan geldiği için, bu dönemde sıkça Aşina ismine rastlamaktayız. En basit örneğiyle Kür Şad, Çin kaynaklarında “A-shih-na Chieh-she-shuai“ şeklinde geçmektedir.
Aşina Soyu
Günümüzde ise Asena, “Dişi Kurt” anlamıyla kullanılıp, genelde kız çocuklarına isim olarak verilmektedir.
Kaynaklar
Mehmet Fuad Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi, s:55-56
Ziya Gökalp, Türk Medeniyeti Tarihi, s:103-104
Ziya Gökalp, Küçük Mecmua -II-, s:57
Ahmet Taşağıl, Kök Tengrinin Çocukları, s:126
